Nesta sección poderás achegarte a algúns recantos que forman parte da memoria literaria de Santiago. Coñeceras lugares, rúas e locais que foron importantes para a construción do acervo cultural da cidade. Edificios onde viviron os creadores e creadoras; editoras que mudaron a historia literaria do país; parladoiros nos que se xuntaron as mentes máis inquedas de Galicia; librarías desaparecidas que fixeron historia e deixaron a súa pegada na urbe ou imprentas que axudaron a materializar a cultura e as palabras. Neste mapa tes á túa disposición todos estes lugares nos que se deposita unha pequena parte da memoria de Compostela.
Pensión de Álvaro Cunqueiro e Ánxel Fole.
R/ Ensinanza, 11.
No nº 11 da rúa Ensinanza, nun edificio de pedra que case non destaca na contorna, estivo a pensión onde viviu Álvaro Cunqueiro. O escritor mindoniense chegou á cidade en 1927 para realizar os seus estudos como alumno libre na Facultade de Filosofía y Letras. Segundo as súas propias verbas: «Pagaba 4,50 ao día e iso daba dereito a sopa, dous pratos e sobremesa. (...) dispúñamos de pouco diñeiro, pero tampouco necesitaba máis, a cidade era gratis, os libros tamén. E tamén os soños». Nesta mesma pensión atopouse co seu amigo Ánxel Fole, co que manterá interminables conversas falando de literatura.
Cunqueiro lembrará nas súas obras a vida santiaguesa especialmente as tabernas, como as da Rúa da Raíña ou a coñecida como Padre Benito, na que tivo reservada durante anos a cunca 22. Alí fixo amizade, entre outros, con Torrente Ballester e con Ánxel Casal, que coñeceu no famoso parladoiro do café Español.
Cunqueiro nunca rematou a súa carreira, pero Santiago quedou preso no seu espírito e anos máis tarde, en 1980, a Universidade compostelá nomeouno doutor honoris causa.
Banquete de Conxo.
Rúa Sánchez Freire, 128.
O banquete de Conxo foi considerado como un símbolo da toma de conciencia da necesidade de revitalización cultural e política de Galicia por unha nova xeración de autores. Celebrouse o 2 de marzo de 1856, décimo aniversario dos Mártires de Carral, na antiga carballeira do Mosteiro de Conxo.
O acto consistiu nunha comida de confraternización entre membros de diferentes grupos sociais. Un cento de estudantes, case todos membros de familias da elite santiaguesa, serviron de maneira simbólica como camareiros a obreiros e artesáns.
Ao acto asistiron personalidades tan destacadas naquel tempo coma Pondal, aínda un mozo de 21 anos, que leu un poema, ou Aurelio Aguirre que pronunciou un emotivo discurso. Algúns din que puido asistir tamén a mesma Rosalía de Castro, que daquela tiña 19 anos.
O evento provocou un auténtico escándalo entre a alta sociedade compostelá. Pondal e Aguirre foron sometidos a un proceso na Audiencia da Coruña, no que se pediu para ambos o desterro. Finalmente conseguiron saír libres, pero Aguirre foi obrigado a retractarse das súas palabras polas autoridades relixiosas compostelás. Hoxe, no barrio de Conxo, érguese un monumento que lembra o banquete.
O parladoiro do café Español.
Rúa do Vilar, 37.
Os parladoiros e os cafés tiveron unha importancia transcendental na creación do ambiente literario de Compostela, pero tamén na formación de moitos autores noveis ao longo do século pasado. Un dos faladoiros de maior tradición de Santiago foi a do Café Español, situado na Rúa do Vilar, no baixo onde hoxe está Librería San Pablo.
O café botou a andar a comezos do século XX e entre os seus clientes tivo ao mesmo Valle-Inclán que frecuentaba tamén o Derby. Durante os anos 50 foi lugar de encontro dos membros «Xeración La Noche», chamada así porque case todos colaboraban no periódico do mesmo nome dirixido por Borobó. Aquí acudían persoeiros como Ferrín, Ramón Lugrís, Bernardino Graña, Bouza-Brey ou Otero Pedrayo. A estas conversadeiras achegouse tamén en 1952 o mozo Manuel María, día das Letras Galegas 2016, mentres facía o servizo militar en Compostela. No Café Español coñeceu ademais ao pintor Carlos Maside, que deixará unha fonda pegada na súa maneira de ollar Galicia.
Imprenta Nós
Rúa do Vilar, 15.
Na rúa do Vilar nº 15, baixo a dirección de Ánxel Casal, tivo a súa sede máis importante a imprenta e editorial Nós, chave na difusión e coñecemento da cultura galega de inicios do séc. XX. Casal xa se destacara como editor na cidade da Coruña e fora membro destacado das Irmandades da fala.
En 1935 trasládase a Compostela e funda a imprenta Nós, situada nun inicio na rúa Hortas e despois definitivamente na rúa do Vilar. Alí imprimíronse numerosos exemplares da revista Nós e doutras publicacións periódicas tan relevantes como Arquivos, órgano de expresión do Seminario de Estudos galegos, Resol , a revista Universitarios e tamén entre 1933 e 1934 o semanario do partido galeguista, A nosa Terra.
Durante o seu funcionamento en Santiago editáronse obras dos autores máis importantes do momento: Castelao, Cunqueiro, Otero Pedrayo, Risco, Vilar Ponte e mesmo os Seis poemas galegos (1935) de Lorca.
A sorte da imprenta e editorial estivo ligada á vida de Ánxel Casal. No ano 1936, sendo alcalde de Santiago, é asasinado pouco tempo despois do pronunciamento militar e a maior parte dos fondos da editora serán destruídos.
Libraría Galí.
Rúa do Vilar, 66.
No principio da rúa do Vilar estivo a libraría Galí, un dos establecementos históricos de Santiago. Fundouse no ano 1872 por D. José Galí y Camps e estivo en funcionamento 134 anos. A súa especialidade foron principalmente os manuais universitarios, pero tamén vendía libros de literatura clásica e de estudos canónicos.
Galí tivo ademais a súa propia editora da que saíron obras como a Guía de Galicia (1926) de Otero Pedrayo; o célebre libro La cocina práctica (1905) de Picadillo e algunhas reedicións de obras de Rosalía como La Hija del Mar (1859) ou Cantares Gallegos (1863). Unha das obras máis vendidas foi La casa de la Troya (1915), de Pérez Lugín, que comezou a ser editada por Galí a partir de 1946.
No momento do seu peche, en 2006, era considerada a libraría máis antiga de Galicia.
Parladoiro do Café Derby.
Rúa Orfas nº 29.
O Derby, fundado en 1929, é un dos cafés máis antigos de Santiago aínda en funcionamento. Hoxe en día conserva o ambiente e a decoración que o levaron a ser un dos referentes da vida compostelá de inicios de século XX. Mantén aínda os zócalos pintados por Camilo Díaz Baliño ou o vello mostrador de mármore italiano.
O Derby foi, durante moito tempo, lugar de encontro da burguesía e alta sociedade Santiaguesa. Porén recórdase por ser escenario dun dos parladoiros máis importantes da cidade. A ela asistían persoeiros destacados do galeguismo como Suárez Picallo, Dieste, Maside, Díaz Pardo, García-Sabell ou Castelao e foron convidados outros como o propio Lorca. Tivo tamén entre os seus clientes a Valle-Inclán, xa nos seus últimos tempos. O mito popular, parece que xa desmentido, conta que o xenial autor de Luces Bohemia, participou de maneira activa e apaixonada no faladoiro.
A libraría Niké.
Rúa Calderería, 18.
No número 18 da rúa Calderería estivo a libraría Niké, unha das máis atípicas e singulares da historia das letras en Compostela. Foi fundada no ano 1931 polo poeta e intelectual e Arturo Cuadrado Moure, xunto co seu socio o avogado Xoán Xesús González.
En Niké vendíanse, entre outros, libros de corte marxista e os clientes, principalmente estudantes, pagaban o prezo que eles pensaban que valían as obras. Dábanse casos en que os compradores gustáralles tanto o libro que volvían á libraría para completar o prezo xusto.
Ademais de libraría, Niké foi tamén editora e nela publicouse, Resol, hojilla volandera del pueblo, unha das revistas literarias máis importantes da época. O obxectivo de Resol foi tentar achegar a literatura ao pobo e por iso repartíase de maneira gratuíta polas rúas de Santiago e os xoves, na feira de Santa Susana. En Resol publicaron autores destacados das letras galegas como Cunqueiro, Dieste, Cabanillas, Pedrayo ou Risco. Pero tamén autores en castelán como Lorca, Alberti ou Machado.
A casa de Ramón Piñeiro.
Rúa Xelmírez, 15.
No número 15 da rúa Xelmírez viviu durante varias décadas un dos máis grandes intelectuais do galeguismo, Ramón Piñeiro. Despois de saír do cárcere, onde estivo preso entre 1946 e 1949, Piñeiro asentouse en Compostela no ano 1951.
Durante os primeiros tempos morou nunha pequena vivenda na rúa do Preguntoiro, 22. Pero en 1954 mudouse ao piso da rúa Xelmírez, que lle cedeu o seu grande amigo Domingo García-Sabell. Alí permaneceu coa súa dona ata a data do seu pasamento en 1990.
En pouco tempo esta casa converteuse nun dos centros culturais de Santiago. Ao redor da súa mítica mesa de braseiro reuniuse para conversar boa parte da intelectualidade galeguista do momento. Tamén ata alí se achegaban estudantes das facultades de Letras, Dereito e Medicina co obxectivo escoitar falar ao que foi definido por Alonso Montero como un “estraño Sócrates do século XX”.
Especialmente intensa foi a relación que se estableceu arredor daquela mesa cos mozos da chamada por uns “xeración La Noche” e por outros “Xeración das Festas Minervais”. Entre os membros deste grupo que tiveron un vínculo máis estreito estiveron Uxío Novoneyra, Ferrín, Bernardino Graña, Xohana Torres ou Salvador García-Bodaño.
Imprenta de San Martiño Pinario.
Praza da Inmaculada, 5.
No mosteiro de San Martiño Pinario estivo unha das imprentas máis destacadas de Compostela.
Porén, o primeiro establecemento tipográfico instalouse no palacio episcopal entre 1875 e 1880. Naquela altura recibía o nome de “Imprenta do Boletín Eclesiástico”, porque dedicábase principalmente á impresión da publicación co mesmo nome. Posteriormente trasladouse a un local no mosteiro de San Martiño e no 1881 pasou a chamarse “Imprenta do Seminario Conciliar Central”. A partir dese momento o establecemento dedicarase non só a imprenta senón tamén á encadernación e a libraría.
Na imprenta elaboráronse traballos de todo tipo. Principalmente foron de temática relixiosa como catecismos, breviarios ou devocionarios. Pero tamén fixéronse libros de texto para as facultades de Filosofía, Teoloxía e Dereito; revistas ilustradas; obras literarias, etc. Foi famosa ademais pola excepcional calidade dos seus gravados.
Da imprenta do Seminario saíron títulos de autores como Murguía, Pérez Constanti, López Ferreiro, Bouza-Brey, Cabanillas, Pedrayo...No seu prelo imprimíronse tamén fascículos da revista ALENTO, que serviu como foro de discusión para a aprobación do texto do estatuto de autonomía de 1936 e as obras da editorial Bibliófilos Gallegos, entre 1949 e 1970.
En 1990 pechouse a imprenta do seminario, aínda que parte da súa maquinaria e do seu traballo pasou á empresa tipográfica San Martín, actualmente situada na rúa Concheiros.